Ghép cà chua ở Đông Nam Á: Một kỹ thuật hữu ích cho sản xuất cà chua vào mùa mưa

Những thách thức của việc sản xuất cà chua vào mùa mưa
Cà chua rất khó trồng trong mùa mưa, nóng ẩm của Đông Nam Á. Sự kết hợp giữa đất ngập nước, áp lực mầm bệnh tăng và nhiệt độ cao thường làm chết cà chua non mới cấy hoặc làm giảm năng suất đáng kể. Là một loại cây trồng du nhập, có nguồn gốc từ Nam Mỹ, cà chua không thích nghi tốt với tất cả các loại đất và khí hậu ở Đông Nam Á và khó ra trái trong điều kiện ẩm ướt thuộc khu vực này.
Nhiều loại cà chua được tìm thấy trên thị trường được nhập khẩu hoặc được trồng trong nhà kính có giá rất cao đã được đưa vào sử dụng trong mùa mưa tại các nhà hàng và khách sạn. Điều này mang đến một cơ hội lớn cho bất kỳ người nông dân địa phương nào có khả năng sản xuất thành công để bán ra thị trường trong thời điểm ‘trái vụ’ này. Cà chua được trồng trên luống cao hoặc trong nhà có mái che mưa đang trở nên phổ biến và phương pháp ghép là một công cụ bổ sung mà người nông dân có thể sử dụng để sản xuất cà chua với tỷ suất lợi nhuận tốt hơn.  
Ghép cà chua vào gốc cà tím địa phương
Bằng cách ghép các chồi của giống cà chua đang được thị trường ưa thích vào các gốc ghép là giống cà tím, một loại cây trồng bản địa ở Châu Á đã được lựa chọn (Hình 1) có khả năng chống chịu ngập úng, bệnh héo lá do vi khuẩn, nấm và tuyến tùng gây nứt rễ. Các cây đã ghép sẽ kết hợp các đặc điểm có lợi từ cả chồi và gốc, để tạo thành một cây mới có  lợi cho các trang trại ở bất kỳ quy mô nào. Việc ghép thành công cây cà chua bao gồm 3 bước chính:
- Trước khi ghép: xác định vị trí ghép, dụng cụ và vật tư, chồi ghép và gốc ghép khỏe mạnh
- Ghép chồi ghép với gốc ghép
- Sau khi ghép: các cây ghép có mối ghép đã lành hẳn mới đem ra trồng ngoài đồng. Toàn bộ quá trình, từ gieo hạt đến khi đem trồng ra đồng ruộng mất khoảng 5 tuần (Hình 2).
  Chuẩn bị chồi và gốc ghép
Để hình thành một tổ hợp ghép thành công, tầng phát sinh gỗ của gốc ghép và chồi ghép phải thẳng hàng và tiếp xúc với nhau. Do đó, chồi ghép và gốc ghép của cây phải có đường kính thân tương tự nhau tại thời điểm ghép (Hình 3). Tuy nhiên, chồi ghép và gốc ghép có thể không nảy mầm hoặc có tốc tộ tăng trưởng khác nhau. Tiến hành thử nghiệm sơ bộ để xác định tốc độ tăng trưởng của gốc ghép và chồi ghép trong môi trường trồng. Dựa vào kết quả đã làm, hạt của cả giống làm chồi ghép và giống làm gốc ghép được gieo trước khi ghép từ 14 - 21 ngày. Theo kinh nghiệm, hạt cà tím được gieo trước hạt cà chua từ 2 - 4 ngày để khi ghép chúng sẽ có đường kính thân tương tự nhau. Cần phải gieo nhiều cây hơn mức cần thiết để có nhiều lựa chọn cho những gốc ghép có đường kính gốc phù hợp. Rất hiếm khi đạt được 100% cây ghép sống sót, vì vậy luôn khuyến cáo tăng số lượng cây ghép để dự phòng một số cây ghép bị hỏng.
Quy trình ghép
Hai phương pháp phổ biến để ghép chồi cây cà chua vào gốc cây cà tím là ghép nêm và ghép mối nối. Phương pháp ghép có thể được lựa chọn dựa trên đường kính thân của cây con được tạo ra từ chồi ghép và gốc ghép. Ghép mối nối yêu cầu đường kính gốc ghép và chồi ghép phải gần như nhau. Ghép nêm thường cho phép khác biệt lớn hơn một chút về đường kính gốc ghép và chồi ghép. Do đó, ghép nêm có thể là lý tưởng đối với những người mới ghép hoặc khi có sự khác biệt lớn về kích thước của gốc ghép và chồi ghép. Ngoài ra, vị trí của vết ghép trên thân có thể được điều chỉnh để có được sự phù hợp nhất về đường kính của gốc ghép với chồi ghép.Hầu hết ở các cách ghép, kể cả ghép nêm được trình bày ở đây, đều có ba bước cơ bản:
- Chuẩn bị gốc ghép
- Chuẩn bị chồi ghép
- Ghép chồi ghép và gốc ghép lại với nhau.
Chuẩn bị gốc ghép
Sau khi hạt cà chua đã nảy mầm và cây con đâm chồi, chọn những cây khỏe mạnh nhất để ghép, mỗi cây có 2 - 4 lá thật (Hình 4). Sử dụng gốc ghép và chồi ghép có đường kính gốc tương tự nhau sẽ giúp các đường dẫn (mạch dẫn) thẳng hàng ở vết ghép (Hình 3, 4).
Cắt bỏ phần trên của cây con gốc ghép bằng một nhát cắt ngang. Phần ngọn của gốc ghép đã bị cắt bỏ và chỉ còn lại phần thân (Hình 5, 6).
- Kẹp được sử dụng để cố định các mảnh ghép. Nếu sử dụng kẹp ống bằng nhựa tự tạo, đặt nó lên phần còn lại của thân gốc ghép ngay sau khi cắt và trượt xuống hướng đất (Hình 7).
- Tạo một vết cắt dọc ở chính giữa gốc ghép. Trong hình này, một vết cắt sâu khoảng 4 mm được sử dụng, tương ứng với vết khía trên lưỡi dao cạo (Hình 8).
 
Chuẩn bị chồi ghép
- Cắt bỏ phần dưới của chồi ghép bằng hai vết cắt. Cắt gốc của chồi ghép bằng vết cắt đầu tiên. Thực hiện vết cắt thứ hai tại điểm mà đường kính chồi ghép gần trùng khớp với đường kính gốc ghép (Hình 9).
- Cắt bớt một vài lá của chồi ghép để giúp hạn chế mất nước. Chỉ để lại một hoặc hai ‘lá mầm’ nhỏ (Hình 10).
 
- Cắt tỉa phần dưới của chồi ghép để tạo thành hình nêm cùn, cắt một nhát ở mỗi bên của chồi ghép. Chú ý giữ sạch các bề mặt cắt và không dùng ngón tay chạm vào chúng (Hình 11).
Ghép chồi và gốc ghép lại với nhau
- Chèn đầu nêm của chồi ghép vào gốc ghép đã cắt đôi (Hình 12).
- Trượt chiếc kẹp nhựa lên khỏi gốc của gốc ghép và đặt chiếc kẹp xung quanh mối ghép. Kẹp ống tự làm được thể hiện trong (Hình 13).
- Nếu sử dụng một kẹp ghép thương mại, hãy dùng nó lên mối ghép vào lúc này.
 
Chăm sóc cho cây đã được ghép
Đặt cây mới ghép (Hình 14) vào trong buồng bảo vệ mối ghép càng sớm càng tốt sau khi ghép. Buồng bảo vệ mối ghép là một cấu trúc nhỏ có mái che được thiết kế để duy trì độ ẩm cao và giảm cường độ ánh sáng để giảm thiểu sự tích nhiệt trong khi mối ghép đang lành lại (Hình 15). Mục đích chính của buồng bảo vệ mối ghép là giảm thiểu thất thoát nước từ chồi ghép. Một tấm nhựa trong suốt được dùng để giữ hơi ẩm bay lên từ chảo hoặc bể chứa đầy nước đặt trên sàn buồng. Buồng được bao bọc bằng tấm nhựa đen để giảm độ xuyên sáng. Lưới che nắng phía trên cũng có thể dùng để giảm ánh sáng và cho phép không khí lưu thông tốt. Cường độ ánh sáng có thể được kiểm soát khi cần thiết bằng cách che lại hoặc gỡ bỏ lưới che nắng. Đặt buồng dưới bóng râm tự nhiên cũng có thể làm giảm nhu cầu che nắng nhân tạo. Kích thước và kiểu dáng của buồng bảo vệ vết ghép phụ thuộc vào quy mô sản xuất cây ghép.
Trong tuần đầu tiên sau khi ghép, chồi ghép không thể nhận nước từ gốc ghép. Do đó, điều quan trọng là phải duy trì các điều kiện môi trường thích hợp để ngăn ngừa mất nước từ chồi ghép và thúc đẩy sự hình thành nhanh chóng của liên kết ghép. Phải mất trung bình 7 - 10 ngày sau khi ghép để gốc ghép và chồi ghép thiết lập kết nối mạch và lên đến 14 ngày để mối ghép lành hoàn toàn, tùy thuộc vào vị trí và khả năng kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm và ánh sáng (Hình 16).
Trong tuần đầu, cần phải duy trì độ ẩm tương đối trên 90% và nhiệt độ từ 21 - 27/29°C giữa ngày và đêm là tối ưu. Ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp của cường độ ánh sáng phải được điều chỉnh cẩn thận. Cường độ ánh sáng cao hơn có thể có lợi cho quá trình làm lành vết ghép nếu độ ẩm và nhiệt độ được duy trì như ở mức trên. Tuy nhiên, ở vùng khí hậu nhiệt đới, thường có nhiệt độ và cường độ ánh sáng cao nên cần phải che nắng để điều hòa nhiệt độ và độ ẩm tương đối.
Từ tuần thứ hai của quá trình làm lành mối ghép, độ ẩm có thể được hạ thấp dần dần, trong khi cường độ ánh sáng cần được tăng lên bằng cách loại bỏ dần lớp nhựa đen và/hoặc lưới che nắng. Quá trình này được tiến hành từ từ giúp cho cây ghép thích nghi dần với điều kiện đầy đủ ánh nắng trên đồng ruộng.
Chuyển cây ghép ra đồng ruộng
- Mặc dù chồi ghép và gốc ghép được thiết lập kết nối mạch với nhau sau khoảng 7 ngày, nhưng có thể mất đến 14 ngày kể từ ngày ghép để mối ghép lành hoàn toàn (Hình 16).
- Sau khi lấy cây ra khỏi buồng làm lành mối ghép, đặt cây vào ở nơi râm mát, tránh gió từ 5-7 ngày để cây thích nghi dần trước khi cấy ra ruộng. Có thể cho cây tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời vài giờ trước khi cấy cũng rất tốt. Điều chỉnh lịch trình này nếu cần để không gây ảnh hưởng cho cây khi đưa chúng ra trồng ngoài đồng ruộng.
- Khi trồng cần phải đảm bảo mối ghép phải ở trên mặt đất (Hình 17). Nếu mối ghép bị chôn dưới đất, chồi ghép sẽ bám rễ vào đất và mọi ưu điểm mà gốc ghép mang lại sẽ bị vô hiệu, chẳng hạn như khả năng chống lại các bệnh truyền qua đất.
- Khi cây ghép đã bén rễ trên ruộng và bắt đầu phát triển, hãy kiểm tra và loại bỏ bất kỳ chồi nào nhú ra từ gốc ghép. Đồng thời, loại bỏ bất kỳ rễ phụ nào phát triển từ chồi ghép. Để tránh lây nhiễm các bệnh truyền qua đất, mối ghép không được tiếp xúc với đất. Phải phủ nhiều lớp mùn sau khi trồng để giảm bớt đất văng vào cây khi mưa hoặc tưới nước. Cây ghép nên được cắm cọc từ hai đến ba tuần sau khi cấy ghép. Điều rất quan trọng là cây phải được buộc chặt vào cọc. Việc này sẽ giúp dây leo không bị trượt xuống và cành ghép không tiếp xúc với đất.
 
Kết Luận
Đa dạng hóa những trang trại có quy mô nhỏ là rất quan trọng nhằm tạo ra các hệ thống lương thực vững chắc. Công nghệ ghép rau có thể là một công cụ hữu ích để cải thiện an ninh lương thực vào một trong những thời điểm khó khăn nhất trong năm. Sản xuất cà chua ghép cung cấp một cơ hội thâm nhập vào thị trường sản xuất nông sản địa phương hấp dẫn cho phụ nữ sản xuất nhỏ trong mùa mưa, và có tiềm năng cải thiện cả dinh dưỡng và kinh tế. Thu nhập hộ gia đình tăng thêm từ việc tăng cường tham gia thị trường cũng có tiềm năng mang lại lợi ích trực tiếp cho trẻ em bằng cách cải thiện khả năng tiếp cận với giáo dục, chăm sóc sức khỏe và thực phẩm bổ dưỡng.

Nguồn: Rick Bates, https://www.echocommunity.org